Το διαδικτυακό παζάρι και η χαμένη μάχη της πολιτείας

Βατερλώ, από το Flickr

Η αναζήτηση υποκινητών στους συμμετέχοντες στα τρέχοντα γεγονότα έχει αφήσει πολλούς απογοητευμένους. Η αντίδραση των νέων είναι αυθόρμητη, ταχύτατη και κάτω από τα ραντάρ της αντίληψης των απ' έξω. Οι νέοι παίζοντας στα δάχτυλα τις νέες τεχνολογίες καταφέρνουν να οργανώσουν μέσα σε ελάχιστο χρόνο τόσες συγκεντρώσεις σε όλη την Ελλάδα, που καθιερωμένοι πολιτικοί οργανισμοί με πείρα, χρήμα και στόχο αδυνατούν και να πλησιάσουν ακόμα. Όποιος ρωτήσει κάποιον νεαρό πώς γίνεται, η απάντηση που θα πάρει είναι: "SMS και προώθηση ημέηλ". Η θεωρία έχει εδώ και καιρό εξηγήσει τις λεπτομέρειες για την λειτουργία και την τοπολογία των "Μικρών κόσμων" της "Κοινωνικής δικτύωσης" (π.χ. μεταξύ άλλων τα: Six degrees of separation και Small world experiment ).

Ο τρόπος και το είδος της πληροφόρησης που έχουν καθημερινά οι νέοι επηρεάζει σημαντικά τις αντιλήψεις τους. Και μόνον το γεγονός ότι η νεολαία ενημερώνεται, "ζει" και οργανώνει ένα μεγάλο μέρος της ζωής της αλλά και την ίδια της τη δράση μέσα στο διαδίκτυο, ενώ σνομπάρει και απαξιώνει τα "κλασικά" ΜΜΕ, δείχνει, σε όποιον ενδιαφέρεται για τις διεργασίες που συμβαίνουν στους κόλπους της, το περιβάλλον το οποίο διαμορφώνει και τις απόψεις της.

Όμως το φαινόμενο της κοινωνικής δικτύωσης που εδώ και χρόνια αναπτύσσεται σε όλον τον κόσμο μέσω του διαδικτύου είναι για την ελληνική πολιτεία και τους περισσότερους έλληνες πολιτικούς terra incognita. Όπως για όλα τα πράγματα για τα οποία έχει άγνοια, η πρώτη αντίδραση ενός συντηρητικού οργανισμού είναι η αποφυγή των κινδύνων που συνεπάγονται και η μη συμμετοχή. Αυτό ακριβώς κάνει και η ελληνική πολιτεία και πολλοί πολιτικοί όλων των αποχρώσεων: αρνούνται εδώ και χρόνια να αναγνωρίσουν το νέο πολιτικό πεδίο που διαμορφώνει το διαδίκτυο, αρκούμενοι σε κενές αναλύσεις του γενικότερου πλαισίου με γνώσεις και εργαλεία της εποχής της δικής τους νεότητας. Και η παταγώδης αποτυχία τους πλήττει πρώτους απ' όλους τους πιο ένθερμους θιασώτες των νέων τεχνολογιών και μαζί και τους πιο ευαίσθητους: τους νέους. Το πάλαι ποτέ “χάσμα των γενεών” επιστρέφει δριμύτερο και μέσω διαδικτύου, υπό το βάρος της αποτυχίας του πολιτικού συστήματος να παράγει εμπιστοσύνη στη λειτουργία του.

Το νέο πολιτικό πεδίο του διαδικτύου

Για να λειτουργήσει η πολιτεία στο νέο γι' αυτήν πεδίο του διαδικτύου δεν αρκεί μόνον η πρόληψη από τις διωκτικές υπηρεσίες του ηλεκτρονικού εγκλήματος (π.χ. των αυτοκτονιών μέσω διαδικτύου ή της παιδικής πορνογραφίας). Η αντιμετώπιση του διαδικτυακού "παζαριού"^{1, 2} ως χώρου εκκόλαψης και γέννησης παραβατικότητας είναι άλλη μια αποτυχία κατανόησης της φύσης του σύγχρονου αυτού πολιτικού περιβάλλοντος. Οι νέοι συχνάζουν εδώ και χρόνια στο διαδικτυακό παζάρι γιατί από τη φύση του είναι ένας χώρος ανωνυμίας και ελευθερίας (ή ανευθυνότητας, ανάλογα με την οπτική του καθενός).

Μια πολιτεία που στέκεται φοβικά μπροστά στο διαδικτυακό παζάρι ή εξαντλεί την παρουσία της στην αστυνόμευσή του και στην παραγωγή με δημόσιο χρήμα άχρηστων ιστοτόπων είναι ένας εχθρός και ένας απόβλητος του παζαριού, και δεν θα υπάρξει ποτέ ως ισότιμος συναλλασσόμενος εκεί μέσα. Αντίθετα θα πυροδοτεί με κάθε ευκαιρία ένα παιγνίδι "κλέφτες κι αστυνόμοι" όπου οι πιο ανόητοι και προβληματικοί των τελευταίων θα δημιουργούν πάντα ολέθρια αποτελέσματα για το σύνολο.

Αυτό που φαίνεται να μην κατανοεί επίσης η ελληνική πολιτεία, είναι ότι δεν μπορεί να τα βάλει με τους 15χρονους μέσα στην έδρα τους, το διαδίκτυο, και να νικήσει. Γι αυτό και οι ρητορείες του πρωθυπουργού και των κυβερνητικών παραγόντων για "δημοκρατία" ισοδυναμούν με πανωλεθρία στο πεδίο αυτής της μάχης: οι 15άρηδες βιώνουν ήδη από τα γεννοφάσκια τους μια διαδικτυακή δημοκρατία και μιαν ελευθερία που οι πολιτικοί ούτε να φανταστούν μπορούν μέσα στους συμβιβασμούς τους, στους περιορισμούς και την ταπεινωτική φίμωση που τους επιβάλλει η κομματική τους πειθαρχία και οι προσωπικές τους επιλογές για τα δικά τους συμφέροντα και την πολιτική τους επιβίωση.

Για να έχει μια ελπίδα η πολιτεία στο πεδίο αυτό, θα πρέπει να κατανοήσει τους κανόνες του, να συμμετέχει η ίδια στην ανταλλαγή "προϊόντων" στο διαδραστικό διαδικτυακό παζάρι, να γίνει ελκυστική στα μάτια των νέων και των άλλων χρηστών του ελληνικού διαδικτύου. Είναι όμως πολύ αμφίβολο, δεδομένης της γραφειοκρατίας και του συντηρητισμού των δομών και των υπαλλήλων της, αν έχει την πείρα, την ευελιξία και την θέληση για μια οργανωμένη είσοδο στο παζάρι του διαδικτύου. Είναι λοιπόν το παιγνίδι χαμένο;

Η απάντηση είναι όχι.

Το διαδικτυακό παζάρι οργανώνει και διακινεί πληροφορίες, προσωπικές, εταιρικές ή δημόσιες. Η επιτυχία στο παζάρι αυτό συνίσταται στην προσφορά ελκυστικού και χρήσιμου προϊόντος στους πελάτες/χρήστες. Και η πολιτεία διαθέτει ένα πολύ δυνατό χαρτί για μια είσοδο στο διαδικτυακό παζάρι: τα δημόσια δεδομένα.

Τα δημόσια δεδομένα

Η πολιτεία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός δημόσιων δεδομένων στην Ελλάδα, αλλά ταυτόχρονα και από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην ανάπτυξη του ελληνικού διαδικτυακού παζαριού, γιατί ενεργεί σαν μονοπώλιο για αυτά τα προϊόντα, που πνίγει την αγορά πριν καν αυτή αναπτυχθεί. Στερεί το ελληνικό διαδικτυακό παζάρι από προϊόντα που θα το έκαναν ελκυστικό και θα του αύξαναν την κίνηση και τη συμμετοχή, κυρίως των νέων που είναι οι συχνότεροι και οι πιο επινοητικοί χρήστες του. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή αρνούμενη η πολιτεία να συνεισφέρει στο διαδικτυακό παζάρι τα κοινά αγαθά που του ανήκουν, αφού έχουν παραχθεί με δημόσιο χρήμα, καταδικάζει στην ουσία και τον εαυτό της στην ανυπαρξία, εγκαταλείποντας τη μάχη του διαδικτύου στα χέρια ανταγωνιστικών ιδεών και προϊόντων πριν καν την αρχίσει, και μαζί μ' αυτήν και τους νέους. Στο διαδίκτυο κυριαρχεί αρνητικότητα και απαξία για την συνεισφορά της ελληνικής πολιτείας, κι οι λίγες εξαιρέσεις που υπάρχουν τονίζουν τα μεγάλα κενά.

Θα μπορούσε να αντιλεχθεί ότι η πολιτεία ξοδεύει πολλά χρήματα για έργα της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Η τεράστια καθυστέρηση όμως στην υλοποίηση του προγράμματος αυτού από την έναρξή του το 2000 είναι ενδεικτική της ένδειας ιδεών και της αμηχανίας των πολιτικών μπροστά στο άγνωστο αυτό αντικείμενο. Η Κοινωνία της Πληροφορίας ακόμα κι ως εφαρμοσμένη πολιτική, δηλ. η ΚτΠ. Α.Ε., δεν ανήκει στην πραγματικότητα στο διαδικτυακό παζάρι αλλά στον καθεδρικό της πολιτείας και ακολουθεί τους ίδιους κανόνες. Ως μέτρο της κοινωνικότητας της Κ.τ.Π. θα μπορούσε να θεωρηθεί το ποσοστό των έργων που παράγονται με κονδύλιά της και διατίθενται στο κοινό με άδειες ανοιχτού λογισμικού (BSD, GPL, CC κ.λ.π.). Μια επίσκεψη στο διαδικτυακό τόπο της ΚτΠ Α.Ε. είναι διαφωτιστική για την απουσία τέτοιων έργων από την θεματολογία των έργων που προκηρύσσονται.

Πολλοί, που δεν κατανοούν την κοινωνική σημασία που έχει η παρουσία της πολιτείας στο διαδικτυακό γίγνεσθαι, βλέπουν το διαδίκτυο μόνον σαν ένα σύνολο έργων εκσυγχρονισμού της αγοράς, με την έννοια της μηχανοργάνωσης και των υποδομών. Αρκετοί απ' αυτούς, θαμπωμένοι από τα διεθνή τεχνολογικά επιτεύγματα, φαντάζονται και προπαγανδίζουν π.χ. ως άμεση προτεραιότητα και ως προοδευτική πολιτική την εγκατάσταση οπτικών ινών σε κάθε σπίτι, δεδομένης και της σχετικής ευκολίας με την οποία γίνεται εκταμίευση κονδυλίων για εργολαβίες κατασκευών και προμήθειας υλικών, αποτυγχάνοντας όμως ή και αδιαφορώντας για το αν υπάρχουν και ποια είναι τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά οφέλη από τέτοιες προτεραιότητες και υποτιμώντας την ανάγκη και τις απαιτήσεις οργάνωσης και παραγωγής περιεχομένου, που είναι σημαντικά για τη λειτουργία του διαδικτύου σαν τοπική κοινωνική και πολιτική αγορά.

Η παράδοση της ελληνικής διοικητικής μηχανής στη εκπόνηση, χρηματοδότηση και κυρίως στη λειτουργία διαδικτυακών έργων με κοινωνική ή συμμετοχική φυσιογνωμία είναι ελάχιστη, αντίθετα με άλλες χώρες που έχουν ήδη επενδύσει στην ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου του διαδικτυακού παζαριού σε πολλούς τομείς του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Αυτή η ελάχιστη παράδοση, αν δεν υπάρξει βελτίωσή της, προδικάζει και την έκβαση κάθε μάχης που δίνει η πολιτεία στο πεδίο του διαδικτύου. Ένα μέτρο της επιτυχίας των διαδικτυακών εγχειρημάτων της ελληνικής πολιτείας είναι ο αριθμός των χρηστών ή η επισκεψιμότητά τους, πληροφορίες που θα έπρεπε να δημοσιεύονται ώστε να είναι δυνατή η αποτίμηση της απόδοσης της λειτουργίας τους από τους φορολογούμενους πολίτες.

Η αδυναμία των πολιτικών οργανισμών

Η ηθική που ισχύει στις κοινότητες του διαδικτύου είναι η ίδια περίπου ηθική που ισχύει και στο ανοιχτό λογισμικό: πάρε ό,τι βρεις ελεύθερο, αλλά όταν κερδίζεις απ' αυτό, δώσε και συ κάτι ανάλογο σε αντάλλαγμα.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται κατά την άποψή μου και ένας από τους λόγους αποτυχίας πολλών πολιτικών οργανισμών να καταγράψουν μετρήσιμα πολιτικά οφέλη σε μεγαλύτερη από το κομματικό τους κοινό εμβέλεια στο διαδικτυακό χώρο. Η υστέρησή τους στην κατανόηση του διαδικτυακού πολιτικού πεδίου τους οδηγεί στην αντιμετώπιση του ως απλού μέσου διανομής ηλεκτρονικών προκηρύξεων και ανακοινώσεων. Μπορεί μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας και του πολύγραφου το βιβλίο, η εφημερίδα και η προκήρυξη να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διάδοση πολιτικών ιδεών και στην ενημέρωση, όμως η παγκόσμια παρουσία του διαδικτύου με τη διαδραστική λειτουργία του και η ευκολία της δημοσίευσης και της αναζήτησης πληροφοριών έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο εδώ και σχεδόν μια γενιά. Το τεράστιο πλήθος των εργαλείων που προσφέρονται δωρεάν μέσω διαδικτύου δημιουργεί ήδη ένα σύνολο προσδοκιών που απαιτούν εκπλήρωση από όποιον επιχειρεί στο χώρο αυτό. Η αλλαγή που συμβαίνει είναι ποιοτική, της ίδιας ή μεγαλύτερης βαρύτητας με την εφεύρεση της τυπογραφίας, και απαιτεί σοβαρότατη και σε βάθος κατανόηση της φύσης της. Απαιτεί ακόμη όραμα και πρόγραμμα από όποιον επιθυμεί να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις του μέλλοντος.

Η αποτυχία των πολιτικών οργανισμών, ιδίως των αυτοπροσδιοριζόμενων ως προοδευτικών, βρίσκεται στην απόρριψη στην πράξη της ηθικής των διαδικτυακών κοινωνιών, δηλ. την επιστροφή αξιοποιήσιμου προϊόντος στην κοινωνία, που λόγω του μεγέθους τους θα μπορούσαν να δημιουργήσουν οι οργανισμοί αυτοί. Αναπαράγουν δηλαδή την ιδιοτέλεια που διέπει τους μηχανισμούς τους, αυτή τη φορά όμως σε ένα χώρο που έχει άλλες δυνατότητες και τρέφει άλλες προσδοκίες, αγνοώντας την αξία του παραδείγματος που έχουν ανάγκη και με επίταση ζητούν οι πολίτες, αλλά και τις ίδιες τις πρακτικές τους σε παλαιότερες εποχές, όταν εκτός από κομματικό περιεχόμενο παρήγαγαν και αξιόλογο κοινωνικό έργο.

Προϊόν στο διαδίκτυο δεν μπορεί να είναι μόνον η είδηση, που σαν τέτοια έχει πολύ σύντομη ημερομηνία λήξης, ούτε φυσικά μόνον η προκαλυμμένη ή απροκάλυπτη κομματική αρθρογραφία και η περί αυτήν συνάθροιση αναγνωστών ή σχολιαστών, ούτε και μπορεί η απουσία άλλου πρακτικού και αξιοποιήσιμου προϊόντος να αναπληρωθεί από τη “δημοσιογραφία των πολιτών”. Κατά την άποψή μου, ακόμη και στην καλύτερή της μορφή, η δημοσιογραφία/ειδησεογραφία δεν παύει να είναι μια meta-πράξη, μια πράξη που δείχνει πιθανώς την ουσία αλλά δεν αποτελεί η ίδια ουσία (παρά μόνον ίσως για τους επαγγελματίες της). Η κυριαρχία μιας αντίληψης που εννοεί το διαδίκτυο αποκλειστικά ως δημοσιογραφικό/ειδησεογραφικό μέσο κρύβει τις πραγματικές δυνατότητες της τεχνολογίας αυτής και δυστυχώς αιτιολογεί και την σχεδόν παντελή απουσία άλλων διαδικτυακών υπηρεσιών από το ελληνικό διαδίκτυο (π.χ. webservices).

Το ζητούμενο σήμερα από την πολιτεία και τους πολιτικούς οργανισμούς, όσον αφορά τους νέους και τον χώρο στον οποίο συχνάζουν, το διαδίκτυο, είναι να συγκροτούν πρακτικές προτάσεις που να πλουτίζουν το ελληνικό διαδικτυακό περιεχόμενο με δημόσια τεχνικά και πολιτιστικά προϊόντα υψηλής ποιότητας και αξίας, χτίζοντας και ενισχύοντας και με αυτόν τον τρόπο την εμπιστοσύνη των νέων στους θεσμούς και τις διεργασίες της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν και την συμμετοχή τους σε αυτές.

_______________________________
¹ Eric S. Raymond, The Cathedral and the Bazaar (Ο Καθεδρικός και το Παζάρι)
² Ο καθεδρικός και το παζάρι της πολιτικής Ι